Crítica

Unha ventana que da ó ceo, muros roidos de lisuras e mensaxes amorosos, beatas afogadas en velas e incenso, desnudos crepusculares, erbas para sanar o corpo e a alma e urdir sombríos maleficios, tolos, escritores, mendigos, muchedumbres mouradas, idolos e chozas e bolsas de totora, paisaxes do campo e da cidade, indios, brancos, chinos, cholos, imaxenes que conmoven, enfurecen ou sorprenden: así é a nosa cidade, ó noso pais. Así somos.
Pestana, ese home que dende hai oito anos comparte a nosa sorte, disparou sincera, amorosamente a sua cámara sobre os rostros, as vivendas, as costumes, os escearios naturais das tres rexións que constituien ó corpo do Perú e nos ofrece agora un puñado de pezas maestras obtidas ó longo da súa fecunda cacería.
El é un artista e seguramente os seus achazgos, teñen para él una significación esencialmente plástica. A gran beleza formal das súas fotografías, sin embargo, non disimula, senon pon en evidencia dunha maneira mais rica e flagrante aquela realidade que as sustenta.
Aquí está, en efecto, todo: a verdade e a mentira do Perú, a riqueza e a pobreza de Lima. Ó insólito, o tenro e ó odioso que nos rodea transparentanse suavemente nestas cartulinas animadas pola intuición certeira e a mirada profunda de Pestana.
Observémolas con atención, deixemonos invadir pola risueña poesía con que ó autor soupo amosar a nosa fermosura e a nosa mugre. Non soio sentiremos admiración e gratitude polo artista, tamen nos coñeceremos un pouco millor.

Mario Vargas Llosa, exposición fotografías Instituto de Arte Contemporaneo de Lima, 1966.

A primeira vista, é a virtuosidade e a perfección do trazo ó que nos fascina. É preciso anotar que foi fotógrafo de oficio antes de dibuxar. Hay unha certa nitidez no obxetivo na reproducción da realidade i esa depuración dos grandes fotógrafos que prefiren sempre a dialéctica do Branco e ó negro á multiplicidade das cores. Un gusto tamen polos obxetos perecedeiros como ó periódico é os encontros insólitos, onde nace a veces ó humor unha forma de eternizar, antes de devoralas, as patacas ou as leitugas burloas.
Un pode entón sin ser inquedado polo obxeto, admirar a técnica perfecta do artista.
Podemos pasearnos longamente nos laberintos dos seus debuxos que se golpean as nocións do realismo, naturalismo, expresionismo.
Pestana non rechazará ningún desos límites xa que quere deixar ó espectador libre das súas miradas. El sabe que a aventura da arte é a ese precio.
Unha conversa con él convenceume da lectura aberta que el desexa.
Desde ó arbol tótem coas cicatrices dolorosas e que se ergue entre os homes para compartir ó seu destino ata ó arco de trunfo diante do cal rodan as cabezas mortas.
Hay a veces en Pestana unha asunción da realidade hacia ó símbolo.
Ó torso femenino humildemente vestido á maneira andina precedida dos atributos alimentarios (frutos, legumes?) marca a piedade filial do artista por unha terra e unha historia.
Cando se lle pregunta a Pestana cales son os dibuxantes que prefire , el responde Durero e Holbein.
Comprendemos toda a orixinalidade i a exemplaridade da súa búsqueda que conxuga a austeridade dunha cultura ó barroquismo das súas orixes.

Colette Minois, a/r/p/a, nº35, 1987.

Debuxos dun realismo implacable. Fragmentos de realidade complementaria ou contradictoria onde se enfrentan e se unen a proliferación da vida e a fascinación da morte.

'L' Express Magazine, 06-10-79.

Os amantes do debuxo, da perfección do trazo, do traballo 'ben feito', están de noraboa coa exposición de Pestana: un pequeno mundo cotidian seguido no mais mínimo dos seus detalles. O bufón de Beaubourg, ó mercado?. Aquí teñen persoas debuxadas a lápis asombrosamente veraces. Miren esas maos que se abren, os plegues do abrigo, unhas uvas onde ó peso da fruta se sente.
Aquí se desplega sen prisa e sen voltar sobre si mesmo a seguridade do debuxo, cos seus valores cargados de claridade e de sombra. En todas partes a misma virtuosidade, a misma potencia conmovedora e apacible que transforma os elementos do universo de todolos días nun espazo onde se moven unhas imaxes tan realistas que van moito mais alá da realidade.
¡Maestría excepcional e gran ciencia!.

Le Figaro, 10-07-79

PESTANA OU A IMAXE REVELADA
Con lápis, Pestana debuxa persoaxes marxinados. Como comenta J.J. Leveque, hai unha trampa nestas imaxes magistralmente fotorrealistas. Pero, ainda que ó branco e ó negro sexan ó seu domiño, a palabra non é demasiado maquiavélica e manicheista para falar dun artista tan cultivado como humanista.
Os debuxos seguen a xente xoven de espaldas, dan prioridade os cabelos, ós texidos, os pes, as mans. Nun primeiro plano colocanse obxetos, comida terrestre ou espiritual perecedeira (verduras, periódicos arrugados?).
Non hay decorado. As circunstancias teñen pouca importancia. Sólo conta a esencia, ó absoluto, e o espazo é o da folla en Branco.
É ó que existe e ó que non existe. Ó enlace entre os dous sigue sendo ó dibuxante, intentando plasmar ó instantaneo. E cando Pestana invoca a excusa de tomar a xente de espaldas porque de cara non serían naturais, eso non pode ser a explicación.
En realidade, Pestana quere que estos marxinados den a espalda, pero ¿a quen?, ¿a que?. Pois a vostede, a min, a Pestana, e a os primeiros planos nos periódicos, e decir, a orden do instante, á crónica, á historia, ó tempo calibrado.
Ó instante escapase, é fugaz. Ós debuxos situannos, e situan a quen os fixo. Estas persoas xóvenes son a nosa xuventude, ó pasado de Pestana que se vai alonxando, incansablemente evocado.
A vida e ó desexo. A espranza e ó recordo, e a ilusión dunha obra basada (¡e con que talento e madurez!) en un efecto de ilusión.
Ó artista pregúntase pola sua propia rendición (ver ó seu triple retrato de cara, facendo muecas, ambiguo).
Por aquí un adolescente sin cara contempla a través dun lenzo vacío, confundindo ó que él observa co que vostede observa.
E por alá outro xoga cunha enorme persiana de madeira articulada, imaxen manipulada da disociación. Noutra parte outro xoven dibuxa no chan con cores. Diante del hay un saco: A obra borrarase rapidamente e ó rapaz vai marcharse, e non é ó paraguas psicoanalitico no primeiro plano que protexerá ó pintor da verdade aterradora da morte. Pestana busca atrapar ó tempo nas suas relacións de forza, e a esencia do recordo nas suas obsesions.
Duas venas florecen na sua obra. Unha é fetichista, para conectar ó home cós seus desexos animais mais arraigados, conscientemente ou non. A outra é o ejercicio constante da fascinación. Na fascinación, escribiu Sastre, xa non hay mais que un obxeto xigante en un mundo deserto. E, sin embargo a intuición fascinada non é de ningunha maneira unha fusión co obxeto. Porque a condición para que haxa fascinación, é que ó obxeto se eleve con un relieve absoluto sobre un fondo vacío, é decir, que eu sexa precisamente a negación inmediata do obxeto e nada mais que eso. (Ó ser e a nada).

Pestana era fotógrafo. Os seus debuxos, zonas brancas e negras entremezcladas recordan ó instante privilexiado cando a imaxen roubada á vida da rúa aparece sobre ó papel no baño revelador do fotógrafo.
Restituen, sin dúbida, apaixoadamente este misterioso nascemento, e fixan a alegría do espectador. Falan dende ó aquí e agora para sempre. (Noten que nunca teñen título).
Medida do home no tempo, na cultura.
A obra de Pestana fala tanto polos seus vacíos como polos seus cheos.
Polos 'furados' é ó rehuse dun tempo e dun espazo escalonado, condicionado, o rehuse do orde que a arte misma secretou, que pasa (outra vez Sastre: 'A imaxen debe encerrar na sua propia estructura unha tesis nihilista').
É a esta erosión das leis que ó artista se expresa ó debuxar, que ó dibuxante procede mediante desunir ó unido. Unha Penélope moderna, o artista 'maestro do universo' e burlón, sonrie a través das roturas na sua obra.

YAK RIVAIS, Los cuadernos de la pintura, 1981.

PESTANA: O BRANCO E O NEGRO
Feitos á idea de que só conta o resultado, moitos amantes do arte perden o esencial, é dicir, o que lles concirne nunha obra. Por exemplo, nos debuxos de Pestana limítanse á admiración do 'valor ou coraxe'.
Só é unha aparencia, un trazo. Trátase de sondar o fondo. ¿Qué motivación, qué impulso, qué obsesión impulsa a un home durante mes a peitear un debuxo no cal caracteriza fotograficamente os detalles? ¿Qué disidencia traballa innecesariamente para fixar o pasaxeiro?
Sudamericano. Pestana chegou a Francia en 1968. Fotógrafo de prensa, recíclase para fotografar obxectos de arte e en 1970 comezou a debuxar sistematicamente, bastante tarde, xa que naceu en 1918. as súas primeiras exposicións datan de 1977. Entón debuxaba principalmente fragmentos de escenas populares de Perú, bodegóns. Cara á 1980, cando o tema peruano xa non lle apaixona tanto, comeza un ciclo sobre o barrio de Beaubourg e as súas xentes marxinais. Fai menos bodegóns. Cara a 1983, o muro aparece na súa obra. Comeza a experimentar con colores; non os mostrara aínda.

¿Qué é o branco e o negro, ademais da apreciación ?artística? ligada ó cine antigo?
Fundamentalmente o ben e o mal. Pestana afirma que se interesa sobre todo pola riqueza dos grises: entre o ben e o mal, un sen fin de matices...
Unha constante atravesa os debuxos de Pestana: a confrontación de persoas e obxectos. Pero no se trata de simbolismo. Preto das personaxes hai moitas veces sacos, vellos periódicos. Son os sacos de persoas errantes: conteñen o mundo da persoa. Os periódicos contan a crónica social, cultural da época. Xa non teñen moita importancia. Porque as personaxes de Pestana son, ante todo, metafísicos. Son seres desprazados, de paso. Obreiros estranxeiros aquí, ou xente marxinada do distrito de Beaubourg, estranxeiros de alá (e incluso do seu propio país). Pestana fala de saída, de marchar, do tempo ó que lle damos as costas. Afirma de boa gana que el representa a estas persoas que está de costas porque é tímido. Os pintores son vellos nenos: cren que as razóns que lle dan (cando non buscan refuxio na técnica) bastan para deter o que non queren dicirse. Pero non bastan. As obras falan con máis claridade e traizoan. Pestana debuxa as personaxes de costas porque vanse marchar, porque de repente séntense interesados por outra cousa: a vida que trouxeron, vana perder. Chámanlle o innombrable, o branco (na corte de Francia o branco era a cor do loito). Pestana teme a morte. É unha obsesión. Non aguanta a imaxe, rexeita ver as coleccións de preto do doutor Spitzner ou os suicidios de Rebeyrolles. O branco é a cor da pureza. O negro e o branco son dúas forzas. Na obra de Pestana libran batalla na forma dun baile fascinante. Repulsa. Atracción. Os negros (os grises, circunstancias atenuantes) salvan. Parécense ás imaxes viventes se xorden da nada nos baños de revelado do fotógrafo. Forman a música que amobla o silencio terrible da soidade que sabe. Pestana ?pulveriza o negro?. Así controla, organiza, doma o branco como encollemos os beizos para protexelos do sol. As relacións das personaxes (a maior parte do tempo xente nova) cos obxectos están caracterizados pola indiferencia ou o esquecemento. A equipaxe (verdadeiro ou cultural) contaba, pero xa non conta. A revelación anúlao. A prensa está engurrada. A única conexión que as personaxes teñen é que representa a comunicación interrompida, o diario feito relativo, o enlace cultural ou social co mundo como un último amarre que se solta. O bacío metafísico ábrese ante a personaxe, quitouse todo o superfluo.
Case sempre a personaxe está ó borde da vida. Aínda que novo, está ligado a cousas usadas. Leva a súa vida no pliegue das súas roupas. Alí están os olores, os sabores, os sons, os recordos, os encontros, un ?alma?, e a necesidade. Leva as súas frustracións e as súas riquezas; os seus pliegues atormentados describen as circunvalacións dun debate interior baixo aparencias inactivas.
Ó final do labirinto, a saída é cegadora e letal. Machucados pero aparentemente tranquilos, as personaxes de Pestana vanse cara ó país das sombras. Pestana failles conductor, pero son eles os que viaxan. Porque eles tamén son os seus verdugos.
¿A cor?, unha tentación. Nel nin ben nin mal senón a harmonía fundida dos matices. Non máis faltas. A comunicación. A pulsación. Pestana leva dous anos probando con cor, pero sen presentar produccións. ¿A cor non é a fonte da xuventude soñada? ¿A fascinación do prohibido abre un novo camiño destructor cara ó cal o artista tende a ir de tódolos xeitos?
¿Por qué parar o tempo? ¿Quen vai tan rápido? ¿Quen se queda coas cousas usadas, no acondicionamento vello que é a roupa? A resposta é sinxela: o perfume ofensivo da vida. Gardar ese perfume significa salvagardar, resucitar, reactivar o pracer perfecto da captación: ¿pero qué máis? Pestana entrégase completamente ós seus debuxos. ¿A obsesión da roupa? Foi xastre de novo. ¿O viaxar, o errar? Pois foi mariñeiro. ¿A prensa e a forma 'fotográfica' foi fotógrafo de prensa antes de fotografar obras de arte.
Dálle a volta as cousas, traballando á vez en busca de si mesmo. O Pestana da madurez non remata de inclinarse sobre a pureza perdida, e o ímpeto aloucado do rapaz que el foi antes dos 23 anos. ¿Por qué ós 23 anos?.
Sexamos contundentes. Pestana perdeu o sentido do olfacto. Á idade do seus heroes. Detrás do prohibido puro e branco que fai de muralla letal, a vida non ten olor. E para conxurar co prohibido (pero tamén máis perseverante gozar reanimándoo), Pestana afógao baixo as olas de perfumes usados continuamente renovados. Facendo esto humanízao. Simulacro. Simulacro. A roupa, o cabelo, as mans, os pes, todo conserva o recordo prohibido. Porque o sentido do olfacto perdido, a raíz dunha imprudencia amorosa da xuventude, está profundamente hipotecado polo prohibido conectado coa nai. Cada vez que leva a cabo a reconquista da aparencia do sentido do olfacto, cada vez que volve a atopar a pista tanxible (é dicir visible) dos perfumes desaparecidos, Pestana borra e conxura a falta, tranquiliza o prohibido da nai, e á vez a morte suavízase. Espero que non me malinterpreten: a obra de Pestana no é un mero desafío metafísico, é o desexo profundo do paraíso perdido (e que Pestana sexa ateo non cambia nada, que esta obriga que se lle deu de ser acróbata artista de excepción, condicionado á 'proeza' pola obsesión da caída).
Cara, mirada de nada, é de eso do que se trata a condición humana. Con un amor asombroso por todo o que é fisicamente humano (infrarrealista), a obra de Pestana canta a viaxe de Ulises e a fascinación da máscara da Medusa. Obra singular do 'mal', establece lentamente o plan arriscado do labirinto dos hábitos cara o innombrable deslumbramento. Timidamente, completamente volcado no avance suicidio da arte máis puro, aquí empézase a escoitar unha gran voz.

Yak Rivais, 1983.

PESTANA NO XARDÍN
Din que cando dúas persoas se pasean por un mesmo xardín cada un ve o seu propio xardín no mesmo. A vida, enténdese. Ou é a vida, que se entenda. Pestana veo neste xardín ata o extremo de quedarse extremadamente só. E é fisgón cando arroxa implacablemente a súa visión (o xardín de Pestana ou Pestana no xardín, pódese entender xa, agora) contra o rostro máis impenetrable, ademais e aínda. Xa non hai rostro impenetrable. Non queda un alma máis deste tipo na galería máis tampouco no xardín. Só el. Pestana é un dos artistas, un home, ó fin e ó cabo, que intervén para sacarnos a alma do corpo. E agora desexo dicir algo sobre a arte deste home que admiro tanto ¿por qué non rimar con alegría?: Nunca na miña vida vin debuxos tan carentes de charlatanería.
Baldomero pasou longo tempo da súa vida fotografando cadros, por ese vello asunto dos fríjoles e de París. Ademais gustáballe e facíao como así hai poucos. Ou sexa que cando fomos ver a súa primeira exposición (encantaríame citar os nomes de Herman Braun, Gerardo Chavez, Alberto Guzmán, Sigfried Laske, Lalo Justo, Julio Ramón Ribeiro, Rodolfo Hinostroza, entre outros), por este vello asunto da amizade e París, quedámonos gravemente advertidos. Maxia. As fotografías desapareceran. E a non ser que un se poña a falar do seu consumado afán de perfección, ou do seu peso, medida, estatura, etc.., Pestana tampouco estaba. E nos estábamos con Pestana no xardín, enténdese.
Trataba eu de falar no asombro que me producía esta técnica obsesivamente perfeccionada e detallada ata a calma, pero entón caíame enriba o contraste coa imaxe. Trataba de facilitarme no asombro falando de simbolismos, con gran facilidade, pero elo impedíame que novos simbolismos elaborábanseme na mente, independentemente, eu máis ben diría que na alma do espectador que estes debuxos sácanlle a un...
E nada lograba dicir tampouco do que era e é esa só aparente arbitrariedade coa cal Pestana une para sempre, con xenio, moral e inquisición de gran alcahuete católico, fisgón, feliz e implacable, dado o estado da época, dúas imaxes que nada teñen que ver entre elas; non, nada lograba dicir sen sacarme de novo a alma porque hai ademais todas esas cotidianidades de rúas, prazas, recunchos e camiños (pliegues no xardín despregable tamaño exposición e alma), que nos golpean tamén polos seus moitos silencios arredor e ata o interior, no interior.
Cánta rúa e camiño hai nos debuxos de alguén que pasou anos fotografando cadros nunha galería e en outra. Eu despois non me vin vivir ó sur de Francia pero si por breves temporadas habitei unha casiña víndome abaixo no campo e no sur. Era un lugar sen rúa e case me quedo pensando que sen ninguén, tamén. Pero non. Non, porque foi alí onde me sentín e pensei e asociei esto que agora vou lembrar infestado de rúa e de rutas e de xardíns cuxos carreiros non se bifurcan. Os que estaban sobre a herba e naturistas ó pé dun arroio eran, como dicilo, produtos case mundiais de camiños nas rúas do 68. como dicilo porque non faltaba nin subalimentación e aí ata os diálogos tendía máis a subdesenrolarse.
Unha rapaza só atinaba queixarse ó desenrolo consumado e neurótico das súas nádegas, ó comparalas coas de outro rapaz menor, e eu estaba sentado cun libro de Cocteau entre as mans, espido, e un pouquiño máis acá do arroio para poder ler e ó mesmo tempo poder voltear cara ó naturismo se me falaban. Pestana houbéranos sacado a alma en medio da rúa. O libro de Cocteau chámase A corrida do 1º de Maio, e foi escrito para curarse dunha crise que lle deu ó seu autor ó escoitar falar tantas veces do viaxeiro francés que chegou a España e caeu fulminado coa morte por tanto pintoresco, e logo na súa primeira corrida de touros a Cocteau brindáronlle o touro e deulle o ataque do libro.
Despois ven o de Pestana e min case me da o ataque, espido e sen saber ben cómo explicarme nunha situación tan natural. Está no capítulo ou ensaio sobre Picasso e a súa man mestra cando Cocteau insiste tanto na mirada de Picasso. Di Cocteau, dicía ó menos na memoria que agora selecciona, que o malagueño mirábao todo cando camiñaba pola rúa. Di que era un enorme recolledor que o levaba todo, ata do fondo dos basurais, non ollos, dun só miradón. Falar agora das cousas que se agochan nas cousas, das que falaba Orson Welles, sería repetir a outro xenio no seu, Picasso está nunha película de Welles, ademais e aínda e repetir unha anécdota sería devolverme a patadas á total ausencia de charlatanería que hai nos debuxos de Pestana.
Pero entón souben algo máis sobre o que vira nesta primeira exposición e despois aparecín noutra e agora xa vivo no sur de Francia e escribo con gran naturalidade aínda que sempre con gran asombro.
Pestana outra vez. Falar de Pestana. A rúa na que vivo sen ficción chámase a do Horto do Rei (que non da miña amada, compatriotas). O edificio chámase Os Xardíns da Raíña, sen ficción. E chegáronme unhas fotografías que Pestana fixo dos seus debuxos. Son perfectas repetitividades de Pestana no xardín. Non sei qué dicir do asombro. Sinto ese efecto, ese interese por todo, ese desgarramento do tempo, e a indiferencia da morte neste mundo que nos da as costas, de tan natural. E de novo só atino a dicir que Pestana está, como o pro-home sobreentendido no xardín. E que nada nin ninguén tenda un velo sobre esto.

Alfredo Bryce Echenique, 5 Xullo 1982.