Un archivo digital del ILGA aglutina más de 7.000 voces del gallego oral recopiladas desde los años 70 y agrupadas en el proyecto AGO

Un cuarto subarchivo plasma 350 horas del Cancioneiro Popular Galego de Shubarth y Santamarina, mientras que un quinto se completa con textos gallegos en registro culto (unas 300 horas), con conferencias sobre la realidad sociocultural de Galicia a cargo de especialistas de política, historia, etnografía o literatura. La mayoría de estas grabaciones fueron sometidas a un proceso de digitalización y adaptación a los formatos actuales y suponen un registro "único" e "irrepetible" de una muestra de habla "de todas las características" dialectales, además de constatarse una "evolución" y normalización del gallego más estándar.
Entre los objetivos inmediatos del AGO, se encuentran la puesta en red de un banco de textos orales para configurar un atlas temático del dominio lingüístico y la realización de un corpus informatizado del gallego oral para el estudio léxico y gramatical. Los textos se agruparán en 19 bloques temáticos, con diferentes subtemas, como cultura popular, creencias, fiestas, infancia, juventud, trabajos y productos agrícolas, del mar y del río, hábitat, geografía y fauna, historias de la vida, acontecimientos y personajes históricos, relaciones personales, emigración, comidas y recetas, o enfermedades y accidentes, entre otros.
El proyecto presentado incluye una selección de 43 etnotextos en el marco del primer objetivo del proyecto, que versan sobre acontecimientos como la guerra civil y la posguerra, la represión lingüística, o fiestas y romerías como los carnavales, las costumbres, o la emigración. "En cierto modo, nuestro particular homenaje a tanta gente gallega que tuvo que ir a la guerra del 36 y a quien sufrió las penurias de la posguerra en Galicia", ha señalado. Cada audio se acompaña de una doble transcripción semifonológica y estandarizada, pensada en un primer caso para estudiantes o profesionales y, en un segundo caso, para historiadores e investigadores.
Durante su intervención en el acto de presentación de este corpus, el secretario xeral de Política Lingüística, Anxo Lorenzo, ha destacado el proyecto como una muestra del "espectacular avance de la investigación lingüística en Galicia en los últimos 50 años". Un trabajo "a la altura" de los investigadores "de cualquier otro idioma" de Europa. Sobre todo, añade Lorenzo, porque da cumplimiento a la "difusión" del valor social de la lengua gallega, con herramientas "altísima accesibilidad" que permite la búsqueda de variantes tanto por su situación geográfica como por ejes temáticos. "Un corpus informatizado absolutamente imprescindible" y de un gran "valor" para la visualización del idioma propio de Galicia. Ha destacado la "continuidad" al convenio suscrito en 2007 por la anterior responsable de la Secretaría Xeral para que el Gobierno Gallego "aporte" su "grano de arena" para que el ILGA "pueda seguir realizando este trabajo".
El reitor de la Universidade de Santiago de Compostela, Juan Casares Long, ha incidido en que el trabajo del ILGA "está visualizándose" a través de esta compilación "irrepetible" de todas las comarcas de Galicia y de los territorios externos "en los q ue se habla y se practica gallego". Una oportunidad que surge "por una estructura, el ILGA" y por "personas dedicadas y convencidas de que algún día tendría una entidad tan desarrollada que sería apreciada por todos".
Nota de prensa remitida por el Gabinete de Comunicación de la USC:
Dúas mil horas de gravacións a 7.000 informantes da práctica totalidade dos 315 concellos galegos e de boa parte dos 38 das comarcas de fala e cultura galegas de Asturias, León e Zamora e de tres lugares de Cáceres conforman o Arquivo do Galego Oral (AGO) do Instituto da Lingua Galega (Ilg) da USC que se presentou en Fonseca. No acto participaron o reitor Juan Casares, o director e subdirectora do Arquivo, Francisco Fernández Rei e Carme Hermida, e o secretario xeral de Política Lingüística, Anxo Lorenzo.
Dende a súa fundación en 1971 -este ano cúmprese o seu corenta aniversario- a recolleita sistemática do galego oral foi unha das principais liñas de investigación do Instituto da Lingua Galega da USC. Os investigadores compilaron este material fundamentalmente para redactar monografías gramaticais e léxicas de parroquias e concellos ou nomenclaturas da flora e fauna de todo o litoral galego, ou ben para cartografalo no caso do Atlas Lingüístico Galego (ALGa), que comezou a editarse en 1990 .
De xeito practicamente ininterrompido, desde o ano 1974 á actualidade persoal investigador do Instituto realizou gravacións de etnotextos (mostras do galego oral recollidas a xente “anónima” que trataba algún tema referido á súa vida, ás manifestacións da cultura popular, etc) en moitos puntos do dominio lingüístico galego á vez que dirixiu traballos académicos nos que o material fundamental para analizar era unha mostra do galego oral. Esas gravacións, xunto con outras en depósito de xente allea ao Ilg, constitúen o Arquivo do Galego Oral co que se pretende construír un corpus de interese multidisciplinar para estudar a situación da lingua oral.
Os seus principais obxectivos son a posta en rede dun banco de textos orais co que configurar unha especie de atlas da oralidade e a realización dun corpus informatizado do galego oral para o estudo léxico e gramatical. Como retos máis inmediatos propóñense inventariar e catalogar todo o material dos subarquivos que contén o AGO, pendurar en internet mostras de etnotextos agrupados tematicamente e representativos das áreas lingüísticas do galego e á vez actualizar e completar as coleccións de textos e outras gravacións.
O proxecto que oficialmente se presenta na rede é concretamente o inicio do primeiro deses dous obxectivos citados. Trátase dunha escolma de 43 etnotextos correspondentes a 34 concellos galegos que tratan na súa maioría sobre a guerra civil e a posguerra, pero tamén sobre crenzas, lingua ou festas, romarías e costumes.
O AGO consta de cinco subarquivos, dos que tres son de etnotextos con mostras de galego esencialmente popular: un de gravacións da década de 1970 do Atlas Lingüístico Galego (unhas 30 horas); outro de textos da década de 1980 (sobre 350 horas correspondentes a unhas 800 localidades); e un terceiro de 1992 á actualidade, o de maior volume cunhas 1.000 horas gravadas a máis de 5.000 informantes en 305 dos 315 concellos de Galicia (e tamén das comarcas estremeiras de fala e cultura galegas de Asturias, León e Zamora e dos tres concellos de Cáceres onde existen falas esencialmente galegas), gravacións practicamente todas dixitalizadas e clasificadas tematicamente.
O cuarto subarquivo é o Cancioneiro Popular Galego de Schubarth e Santamarina (unhas 350 horas de gravación realizadas por Schubarth en 82 concellos de Galicia e en 13 das comarcas estremeiras, xunto con melodías de gravacións do ALGa e de varios arquivos musicais). O quinto subarquivo son textos galegos en rexistro culto (unhas 300 horas), especialmente conferencias sobre a realidade sociocultural de Galicia a cargo de especialistas en política, historia, etnografía, lingua ou literatura, así como presentacións de libros e diversos actos.
O Arquivo do Galego Oral estivo dende a súa creación dirixido polo profesor Francisco Fernández Rei, con quen colabora na actualidade un importante grupo de persoas: Carme Hermida Gulías, como subdirectora, os investigadores Carme Ares Vázquez, Xosé Henrique Costas González, Ana García García, Carme García Rodríguez e Xavier Varela Barreiro, e o informático César Osorio.
R.