Crítica

UNA FIESTA DE COLOR JUNTO AL MAR

Elena continúa…y la creatividad persevera. Y al decir continúa no queremos decir que simplemente sigue, o que se reitera. Lo suyo no es la artesanía del modelo repetido. Desde sus origenes en el Pop Ingenuo ha transitado diversas variantes del neoPop: desde el Pop Narrativo a lo Wesselmann, la fuerza expresiva de los rostros cortados en la escuela de Lichtenstein, hasta su descubrimiento particular del Pop Modernista. Un nuevo Pop mezclado con el decorativismo del Art Noveau que fue celebrado en todas sus muestras. Una creación que en los últimos años la ha individualizado dentro del espacio pictórico nacional, y que la hizo protagonista en Galiza (itinerante de la Xunta y libro); Madrid (con su cuadro La Criticona en la serie Siete Vidas, de tele 5); San Sebastián, en la primera exposición del Gran Hotel María Cristina; el Principado de Asturias en la itinerante de Cajastur…Prensa escrita y digital, radio, tele le concedieron el aplauso y la popularidad, pero como vemos, no se detiene en su creatividad, no sestea. Ahora, en esta vuelta a Galiza nos trae, junto a cuadros de sus otras etapas, una variante que no rompe su código estético, pero que le agrega una alternativa singular.

Sin cambiar de lenguaje, gira en su poética y nos presenta las primeras obras de un neoRomanticismo que continúa situando a la mujer como protagonista, tal como ha sido siempre en su saga plástica, pero esta vez no dentro de las fórmulas del Pop Modernista. Ahora el clásico espontaneísmo del Pop va dejando paso a un trabajo más elaborado, un acercamiento a la pintura sensitiva, un guiño a la caricia, a la verificación, a lo que fue el Romanticismo clásico, aunque en versión Elena, libre en todo lo suyo.

En esos dos cuadros nuevos ( Ausencia y Gotas de agua fresca) la autora nos propone la visión sentimental de siempre, pero con esa variante formal novedosa. Es cierto que dos obras son poco para saber hasta donde desarrollará esta fase, pero conociéndola podemos afirmar que no abandonará ese largo relato de la sensualidad, de la rebeldía pasional, de la novelización del color. Por el contrario, en este giro al neoRomanticismo creemos que se dibujarán iguales planteamientos de base: la sensualidad, el sentimentalismo, la pasión, la imaginación desbordante…Es por ese motivo que empezamos diciendo: Elena continúa…y la creatividad persevera. Si entendemos el Romanticismo como exaltación de los sentimientos, de la libertad, de la fantasía o la originalidad, Elena siempre ha sido inequívocamente una romántica, tanto utilizando el Pop como en este neoRomanticismo que insinúa ahora. En la muestra del Centro de Interpretación de Foz podemos ver varias etapas de su camino en el arte. Es una fiesta de color junto al mar.

Manuel Álvarez Prieto, escritor e crítico de Arte (diciembre, 2010).

INVITACIÓN A UNA FIESTA DEL POP
Un año después de sus últimas presentaciones, Elena Pendás retorna con una colección renovada en la que podemos observar el crecimiento de su ecosistema creativo dentro del Pop Modernista, esa alternativa que ella ha creado y que le ha dado fama dentro del Pop español actual.

La nueva colección se convierte, una vez más, en una fiesta donde Elena se recrea con sus fantasías, sus fabulaciones, toda esa imaginería cromática que la singulariza. Nos sorprende, eso si, acentuando la importancia significativa de las miradas, esas miradas que han sido siempre uno de los soportes más expresivos de su gestación plástica. Miradas que han contagiado desde la euforia a la tristeza, la ansiedad, el deseo, la seducción o al placer…todo un mapa de emociones que el espectador siempre recorre entre la intriga y la simpatía, en una complicidad de afinidades...

También, como en todas las muestras anteriores, la obra de Elena no se repite. Cada cuadro está vinculado a la autora, pero el conjunto es celibataire, las piezas son únicas, solteras, diferenciadas. Cada cuadro tiene una historia, una intención singular que se distancia de todo discurso coral. Incluso lo que hasta sus anteriores presentaciones se podría calificar como de asombrosa o desbordante fantasía, sigue siendo así de excepcional y lúdica, pero ahora nos agrega señales de una intimidad más honda, conceptualmente más profunda, más elaborada. Un indicio claro de que estamos asistiendo a una madurez estética progresiva.

Sus ejercicios nuevos, esos ojos espectaculares que nos observan y se observan hacia dentro, nos indican que Elena mira y se mira. Esos grandes ojos, esas miradas especulativas y misteriosas, son piezas seminales de una etapa comunicativa mayor, un ciclo en el que las miradas de ida y vuelta abren un riquísimo territorio interior de la pintora.

Y, finalmente, no hay que olvidar, en esta nueva colección, un dinamismo vital extraordinario en varios cuadros que estrenan su presencia. Nos referimos al formidable Pop (El tamaño no importa), así como al alegre y narrativo (Pequeño capricho) y a los nuevos desnudos que tactilizan la muestra (Tiempo de silencio). Con ellos se completa una colección brillante, divertida, de enorme fuerza cromática. Una fiesta visual en el verano 2009.

Manuel Álvarez Prieto, escritor e crítico de Arte (xuño, 2009).

ELENA PENDÁS DENTRO DO POP
Unha estética de postulados claros, directos, vitais
As permanentes revisións da arte pop clásica (Rauschenber, Warhol, Wesselmann, Lichtenstein) poñen de manifesto o interese e a importancia dun movemento que desde o territorio das artes plásticas en xeral tivo –e ainda ten- influencia en diversas conductas sociais, culturais e económicas (o mundo da moda, da publicidade, da decoración). Desde a súa orixe –no que se chamou New-Dadá até a súa postura enfrontada co expresionismo abstracto, así como ó seu vencello formal co cómic e mais o graffiti, a arte pop cuestionou –e segue a cuestionar- o valor estético convencionalmente aceptado. Foi e é unh interrogación aberta ás premisas do chamado bo e mal gusto popular.

No caso da profesora Elena Pendás encontramos que chega ao seu pop particular de xeito semellante a Warhol, que o fixo desde o seu dominio do deseño publicitario, ou Wesselmann, que se iniciará co cómic. Posteriormente pódeselle relacionar tamén con eles polas súas derivacións en obras gráficas –gravados, serigrafías, litografías-.

Para etiquetarmos dalgunha maneira –se cabe- a obra de Elena Pendás, podemos dicir que tanto na pintura acrílica coma en toda a súa moi diversa obra gráfica (linograbado, xilografía, porespán e madeira, augaforte, alcogravado, litografía, serigrafía) e na mesma cerámica, mantén con seguridade o seu discurso artístico –que perfecciona sen modificar a linguaxe orixinal-. Bordea no seu pop unha memoria de comic con trazos de graffiti e unha notoria vocación descritiva da vida urbana actual e cotiá, vista con ollos crítico-sentimentais que osman o romanticismo popular e a calidez dunha muller transparente e sen lecturas agochadas. Non parece procurar elaboracións escuras e esenciais. A súa mirada reflicte a familiaridade e a proximidade do existencial inmediato e emotivo.

A revitalización da realidade
A revitalización da realidade foi unha das premisas fundamentais daquel grupo de artistas e intelectuais que no 1952 se reuniron no chamado Independent Group para acharen novas vías expresivas fronte ao minimalismo norteamericano e mais o expresionismo abstracto, que eran o non plus ultra daqueles días. Organizaron a xa mítica exposición titulada Parallel of Life and Art (Paralelo entre a vida e a arte) e con iso iniciaron un movemento creativo que habería de influir non só no espazo da arte, senón tamén en toda a vida social e económica das décadas seguintes: a súa influencia na moda, o deseño publicitario, a decoración de interiores foi –aínda é- un feito indiscutido. A súa pequena gran revolución trouxo consigo unha viraxe comportamental xeneralizada, só comparábel ao que foi, poucos anos antes, o existencialismo filosófico do aquí-e-agora levado ás rúas da posguerra. Os seus postulados eran claros, directos, vitais; non buscaban profundidade esencial ningunha, eran paralelos á vida, puramente existenciais, unha mirada ao hoxe de todos e de todos os días. Unha aposta con matices de inxenuísmo, que, no entanto, engadía un vizo e unha exuberancia inusual á pintura daquel tempo.

Logo chegaron os popes desa Pop Art, os que habían darlle o selo definitivo. Os que aínda hoxe atraen multitudes, coma o Roy Lichtenstein que abraiou no Reina Sofía de Madrid hai poucos meses, ou o permanentemente na crista da onda: Andy Warhol, ou o formidábel Tom Wesselmann, que percorre nas súas retrospectivas todo o planeta, agora en Buenos Aires, logo en Washington, a principios do 2006 en Berlín. Eles, xunto con Rosenquist, Hamilton, Rauschenber, Oldenburg, Hockney, Jones provocaron, fixeron sorrir, devolveron vida a unhas artes plásticas ensimesmadas en labirintos teóricos, moitas veces carentes de toda sanguinidade, de toda emoción.

Máis entre nós había moito tempo que non achabamos un Pop Art pleno coma o de Elena Pendás, cargado de referencias notábeis con varias etapas de Wesselmann, e algunhas de Roy Lichstenstein, sen esquecermos matices doutros mestres, mais, fundamentalmente conseguindo unha identidade temática que a distingue de todos eles. Un motivo básico está dado pola sensibilidade feminina de Elena Pendás, algo que nin Wesselmann nin Lichstenstein podían dar coa súa visión masculina da muller e do erótico. Por outro lado, Elena –por agora- ten tres grandes etapas que poderiamos etiquetar arbitrariamente como as da Pop Art narrativa, a Pop Art descritiva e mais a Pop Art expresionista, que se distancian de calquera comparación cos popes mencionados. Tanto nos tres espazos –moi diferenciados entre sí, como se poderá observar na mostra- así como nas xilografías, linogravados, punta seca augaforte, etc…, e as súas cerámicas, Elena demostra un dominio de técnicas e motivos propios que lle dan un selo de identidade intelectual e sensíbel que non ofrece dúbidas.

A lenda continua: Elena marca as súas diferenzas
¿En que momento chega Elena Pendás coa súa neo Pop Art? O panorama actual da pintura flutúa entre as aventuras cutres con aire transcendente e o enfastiamento dos cerebros planos. Existen as excepcións, os verdadeiros experimentalistas, os que aínda cren no creativo sen esqueceren os aspectos académicos básicos, mais hai unha multitude de pantasmas da arte que fan dubidar das alternativas viábeis da pintura ou da plástica en xeral. Todos se presentan localizados dentro do terreo do artístico e, na súa enorme maioría, non chegan nin a unha simpática artesanía elemental. En medio desa paisaxe de anomia formal, Elena Pendás chega coa súa obra de acrílicos, augatinta, verniz brando, gravado ao azucre, barras graxas, alcogravado, collagraph, matérico e cerámicas, cun background profesional importante (non só como profesora de artes na Ramón Falcón de Lugo, tamén cos seus estudos previos e mais o apoio da crítica acadado). É autenticamente unha multidisciplinar académica sen alardes, coa mesma vitalidade e forza dos precursores da agora lendaria Parallel of Life and Art, aqueles que pretendían enfrontarse aos racionalismos teóricos de escasa pel, de pouca sensibilidade, volvendo relacionar a vida e mais a arte, tentando revitalizar a realidade.

Amais da súa postura creativa particular, da súa óptica, da súa sensibilidade, Elena Pendás ofrece unha serie de propostas orixinais que a diferencian dos seus antecesores na escola da Pop Art. Wesselmann, Lichtenstein, Hamilton, moitos practicaron a colaxe agregando elementos alleos á súa obra. Elena tamén o fai, mais a volta de torca que a distingue está en que, amais, agrégalles aos seus últimos acrílicos unha boa cantidade de gravados e serigrafías, que lle son propios, de tal xeito que, nun só cadro, podemos encontrarnos con ela mesma varias veces, diferentes entre si polas técnicas empregadas e polo tempo (son obras dos últimos quince anos). Outro matiz diferencial claro radica na súa transparencia comunicativa, o seu inxenuísmo tenrurista, o seu retrato sinxelo dun micromundo persoal cargado de suxestións que se entenden á primeira. Presenta algunhas apariencias espectaculares e brillantes que, por pouco que as revisemos, descubrirán alegrías, soidades, rutinas, ansiedades eróticas, frustracións, romanticismo… Ese paralelo entre a vida e a arte da primeira exposición de 52. Esa revitalización da realidade que con tanta enerxía presentaban os grandes popes da corrente e que agora nos presenta Elena Pendás.

Os cadros de Elena parecen, á primeira vista, composición próximas ao espontaneísmo das composicións rápidas, mais sería un erro non atendermos a que estamos ante unha simplicidade ficticia, a un estilo persoal que –como xa dixemos antes- ten un peso anterior, un background estimábel, un proceso de depuración gráfica que lle permite indagar nos actos máis nimios do cotián, creando unha transcendencia do instante. Capturando non unha instantánea trivial ou frívola, senón un arquetipo. Apreixando un momento efémero para o transformar en definitorio. Así é como a aparente simplicidade representativa se transforma en descritiva, narrativa ou expresionista. Non é casual nin neo-dadá; é Pop Art en estado total.

Manuel Álvarez Prieto, Escritor e crítico de arte (2005).